آنـچـه گـذشـت بـررسـى ضـرورت و آثـار مـهـم اعـتقاد به معاد و جهان آخرت بود. در این قسمت برآنیم که به بررسى اجمالى اهمیت باور به معاد از دیدگاه اسلام بپردازیم.

تواءمانى اعتقاد به مبداء و معاد
آیه ی « إنا لله و إنا إلیه راجعون؛ ما از آن خداییم و به سوى او باز مى گردیم.» سوره ى بقرة: 156، ناظر به مبداء و معاد و بیانگر سیر خلقت بشر است .از نگاه قـرآن اعـتـقاد به معاد از لوازم و ضروریات اعتقاد به مبداء است. کسانى که خدا را باور داشته بـاشند ولى آخرت و معاد را باور نداشته باشند، در خداشناسى نقصان دارند و خدا را چنان که حـق اوست نشناخته اند و گرنه ممکن نیست خدا را آن چنان که باید، شناخت و اسما و صفات حسناى الهـى را درک کـرد ولى بـه لزوم مـعـاد نـرسـیـد. اصـولا خـداشـنـاسـى کـامـل، انـسـان را بـه تصدیق توحید، نبوت و معاد مى رساند و اگر کسى منکر یکى از این سه اصـل بـاشد، باید در خداشناسى خود تجدید نظر کند، قرآن کریم انکار توحید، نبوت یا معاد را نـاشـى از قـصـور در خـداشناسى دانسته است. در سوره حج بعد از یادآورى شرک مشرکان و اثبات ناتوانى خدایان موهومشان مى فرماید: «خدا را آن گونه که باید بشناسند، نشناختند، خداوند قوى و شکست ناپذیر است.» سوره ی حج، آیه ی74.
اگـر آنان در خداشناسى رعایت حق و قدر خدا را مى کردند، تصدیق مى نمودند که خداوند باید قوى و شکست ناپذیر باشد و این خدایانى که آنان براى خداوند شریک گرفته اند، ضعیف و مـغـلوب هـسـتـنـد و نـمـى تـوانـنـد شـریـک خـدا بـاشـنـد و شـریـک شـمـردن آنـهـا باطل است.
در مورد منکران نبوت نیز مى فرماید: آنها خدا را درست نشاختند که گفتند: «خدا هیچ چیز بر هیچ انسانى نفرستاده است.» اگـر دقـت مـى کـردنـد مـى یـافـتـنـد کـه هـدایـت گـرى خـداونـد بـا فـرسـتـادن انـبـیـا کامل مى شود و انکار نبوت به معناى انکار اسم ((هادى )) خداوند است.
در زمینه معاد نیز فرموده است: «آنها خدارا آن گونه که شایسته است نشناختند درحالى که تمام زمین درروز قیامت در قبضه اوست» سوره ی زمر، آیه ی67. اگـر خـداشـنـاسى آنان کامل بود باید به حکمت و عدالت خدا اذعان مى کردند و باور مى داشتند کـه خـداونـد روزى هـمـه انـسـان هـا را جـمـع آورى خـواهـد کـرد و اعـمـال همه را بدون کم و کاست به آنان نشان خواهد داد و به هیچ کس ظلم و ستمى نخواهد شد و هر کس را به آنچه از پیش فرستاده، خواهد رساند. سوره ی زمر، آیه ی69، 70، جـالب ایـن جاست که عبارت ((و ما قدروا الله حق قدره )) فقط در همین سه مورد در قرآن به کار رفته است.

از اصول دین بودن اعتقاد به معاد
اعتقاد به معاد از اصول اساسى همه ادیان آسمانى است و در اسلام نیز جزواعتقادات اصولى است. حـدود ثـلث آیـات قـرآن راجـع بـه مـعـاد و مـبـاحـث مـربـوط بـه آن اسـت. قـرآن کـل زنـدگـى بـشـر را بـه دو روز تـقـسـیم کرده است، روز و مرحله زندگى دنیا و روز و مرحله زنـدگـى آخـرت، و از آن دو به ((حیاة الدنیا)) و ((حیاة الاخره ))، ((دارالدنیا)) و ((دارالاخره )) و ((الاولى )) و ((الاخره )) تعبیر کرده است.
اصـول اعـتـقـادى در اسـلام عـبـارت انـد از اصـل تـوحـیـد و یـگـانـى خـداونـد، اصـل نـبـوت و اصـل مـعـاد؛ و هـر کـس مـنـکـر یـکـى از ایـن سـه اصـل بـاشـد، از حـوزه اسـلام خـارج اسـت. اعـتـقـاد بـه بـقـیـه مـعـارف دینى گرچه ممکن است از ضـروریـات بـاشد ولى از اصول نیست، در بقیه معارف ممکن است ما نتوانیم آنها را درک کنیم و تـعقل نماییم ولى اجمالا به آنها معتقدیم چون رسول خدا آنها را عرضه کرده و اعتقاد و پایبندى بـه آنـهـا را از مـا خـواسته است ولى در اصول سه گانه از جمله معاد، ما نه فقط از آن جهت که پیامبر فرموده، بلکه با برهان و دلیل عقلى بدانها معتقدیم و حتى اگر پیامبر هم در این موارد پیامى نداشت، حکم عقل ما را به این اعتقاد فرامى خواند.

قسم خدا براى تاءکید معاد
در کـمتر مساءله اى قرآن علاوه بر بیان و استدلال، براى تاءکید آن قسم هم یاد مى کند.معاد از جـمـله مـسـائلى اسـت کـه عـلاوه بـر ایـن کـه خـداونـد آیـات فـراوانـى در تـبـیـیـن اسـتـدلالى آن نازل کرده، بر قطعیت آن، قسم هم خورده است. آیات زیر از این نمونه است: آدمى گوید: آیا هنگامى که بمیرم، مرا زنده [از گور] بیرون خواهند آورد؟ آیا آدمى به یاد نمى آورد کـه مـا او را از پیش بیافریدیم و هیچ چیز نبود؟ به پروردگارت سوگند که آنان را با شیطان ها برانگیزیم. سوره ی مریم آیه ی66-68، خداوند که معبودى جز او نیست؛ به یقین همه شما را در روز رستاخیز ـ که شکى در آن نیست ـ جمع مى کند و کیست که از خداوند راستگوتر باشد؟! سوره ی نساء، آیه ی87.
علاوه بر آن در آیاتى نیز به پیامبرش دستور مى دهد که بر حتمیت وقوع قیامت قسم بخورد: کـافـران پـنداشتند که هرگز برانگیخته نخواهند شد، بگو آرى به پروردگارم سوگند که همگى برانگیخته خواهید شد. سوره ی تغابن، آیه ی7، از تـو مـى پرسند: آیا آن (وعده مجازات ) حق است؟ بگو:آرى، به پروردگارم سوگند قطعاحق است. سوره ی یونس، آیه ی53. کـافـران گفتند: قیامت هرگز به سراغ ما نخواهد آمد. بگو: آرى، به پروردگارم سوگند که به سراغ شما خواهد آمد. سوره ی سبأ، آیه ی3.
این آیات نشان از اهمیت فوق العاده معاد از نگاه قرآن دارد که براى تاءکید بر آن خداوند خودش یا به زبان پیامبرش بر آن قسم مى خورد و به این وجه از آن سخن مى گوید.

تأثیر یاد دوزخ در تربیت و سازندگی
ابوبصیر گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: یابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) مرا بیم ده که دلم قساوت پیدا کرده است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: یا ابا محمد (کنیه ابوبصیر) آماده ی زندگی دراز باش. همانا جبرئیل با چهره ای عبوس و در هم خدمت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید، در حالی که در غیر این روز با چهره ای بشاش و متبسم بر او (صلی الله علیه و آله و سلم) متمثل می گشت. وقتی از علت عبوس بودن او جویا شد عرض کرد: حق تعالی وقتی فرمان به تابیدن دوزخ داد هزار سال بر آن دمیدند تا آتش آن سفید گشت. سپس هزار سال دیگر دمیدند تا سرخ شد. آن گاه هزار سال دیگر بر آن دمیدند تا از شدت سرخی به سیاهی و تاریکی گرایید، و آن به گونه ای است که اگر یک قطره از "ضریع" (چیزی است در دوزخ تلخ، بد بو و سوزان که گویا شبیه آن در دنیا وجود ندارد) در نوشیدنی های اهل دنیا بچکد همه ی اهل دنیا از بوی بد آن خواهند مرد، و اگر یک حلقه از زنجیرهای آتشین که طول آنها هفتاد ذراع است بر اهل دنیا بیفتد همه را (از شدت حرارت) آب خواهد کرد و اگر جامه ای از جامه های اهل آتش در میان اهل زمین و آسمان آویزان گردد بوی آن همه را خواهد کشت. در این وقت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به شدت گریست و جبرئیل نیز گریست، و پس از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)

جبرئیل (علیه السلام) را متبسم ندید....
اشاره: نظام ملکوتی آخرت با نظام ملکی دنیا تفاوت فراوان دارد و برای تبیین نعمت آخرت و نیز تشریح نقمت آن در هر دو طرف پاداش و کیفر تعبیرهای مبالغه آمیز به چشم می خورد. باید توجه داشت که هیچ یک از وصف ها و تعبیرها اغراق نیست؛ زیرا موجود نشئه ی ابد، یعنی آخرت اگر بخواهد در نشئه ی فنا، یعنی دنیا ظهور کند یا متمثل شود به همین وضع است که درباره نعمت بهشت و نقمت دوزخ بیان شده است.

ایمان به معاد انگیزه عمل صالح

در آیه 110 سوره کهف رابطه نزدیکی در میان ایمان به آخرت و عمل صالح، منعکس شده است، می فرماید: (فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ولا یشرک بعبادة ربه احدا) «هرکس امید لقای پروردگارش را دارد باید عمل صالح انجام دهد، و کسی را در عبادت پروردگارش شریک نکند».

در واقع ایمان به آخرت طبق این آیه دو بازتاب د رانسان می تواند داشته باشد، یکی عمل صالح و دیگر اخلاص در عبودیت. جالب اینکه در این آیه از روز قیامت به عنوان روز «لقاءالله» (دیدار خدا) یاد شد و می دانیم این دیدار معنوی و شهود باطنی اوج تکامل انسانهاست که یادآوری آن می تواند انگیزه ای در انسان برای اخلاص کامل و عمل صالح باشد.

این نکته نیز قابل توجه است که به جای یقین به معاد، امید و رجاء آن، ذکر شده است اشاره به اینکه مساله معاد چنان است که حتی امید و رجاء آن می تواند، منبع چنین آثاری باشد.

ضمنا استفاده از فعل مضارع معنای استمرار و تداوم را می فهماند (یرجو) و به دنبال آن فرمان به عمل صالح و اخلاص همه اشاره به این است که آن امید به خدا همچنین از کلمه لقاء در آیه و عمل صالح، به صورت مستمر و دوش به دوش یکدیگر پیش می روند.

این نکته ظریف را نیز می توان از آیه استفاده کرد که قرآن در حقیقت بندگان را به مسافرانی تشبیه می کند که بعد از مدتی جدائی و دوری به دیدار محبوب نائل می شوند و مسلما باید از این سفر ره آوردی داشته باشند و کاری کنند که لایق این دیدار گردند، و از دیدار یار شرمنده نشوند.

در بعضی از تفاسیر در شان نزول این آیه می خوانیم: شخصی خدمت پیامبر (ص) عرض کرد که من جهاد در راه خدا را دوست دارم، ولی درعین حال میل دارم موقعیت من در میدان نبرد دانسته شود، آیه فوق نازل شد (و تاکید بر اخلاص کرد).

در شان نزول دیگری آمده است که مردی خدمت پیامبر (ص) عرضه داشت: «ای رسول خدا! من صدقه می دهم، و صله رحم بجا می آورم، و این کار را جز برای خدا نمی کنم، ولی هنگامی که مردم از عمل من سخن می گویند و ستایش می کنند شادمان می شوم». پیامبر (ص) ساکت شد و سخنی نگفت تا اینکه آیه فوق نازل شد.

این شان نزولها به خوبی نشان می دهد که اساس عبادت و عمل صالح را اخلاص کامل تشکیل می دهد. اخلاصی که هیچ گونه شائبه ریا و خودنمائی و شرک در آن نباشد.

آیه دیگری که دراین زمینه می تواند بیان کننده آثار ایمان به معاد باشد. آیه 8 تا 10 سوره انسان این آیه ها که اشاره دارد به داستان معروف سه روز روزه نذر خاندان پیغمبر (ص) و بخشیدن غذای افطار خود به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر»، این حقیقت را به خوبی آشکار می سازد که این ایثار و گذشت بی نظیر از ایمان به معاد سرچشمه گرفته است، می فرماید: (انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءأ ولاشکورا – انا نخاف من ربنا یوما عبوسا فمطرابرا)، (آنها می گویند) «ما شما را فقط برای خدا اطعام می کنیم، و هیچ پاداش و تشکری از شما نمی خواهیم- ما از پروردگارمان ترسانیم در آن روزی که عبوس و شدید است» (و به همین دلیل برای جلب رضای او تا آنجا که در توان داریم ایثار می کنیم).

آری کسی که از خدا و روز جزا می ترسد نه تنها از اضافات زندگی خود در راه او انفاق می کند، بلکه آنچه را شدیدا به آن نیازمند است در راه آن محبوب بی مانند می دهد، آن هم با اخلاص کامل، نه انتظار پاداشی دارد، و نه حتی اظهار تشکری با زبان، و این نشان می دهد که ایمان به آن روز بزرگ چه انگیزه نیرومندی برای توجه به نیکها و خلوص نیت است.

قابل توجه اینکه در آیه گذشته سخن از تاثیر رجاء و امید قیامت در اخلاص و عمل صالح بود، و در اینجا سخن از تاثیر ترس و بیم از آن روز است که جمعا دو رکن اصلی انگیزه حرکتها را تشکیل می دهد (رجاء و خوف).

رد آیه ای دیگر در سوره یس از زبان مرد مومنی که به حمایت از رسولان مسیح علیه السلام در انطاکیه برخاسته بود و مردم آن سامان را به پیروی از آن رسولان دعوت می کرد چنین نقل می کند: او ضمن دعوت مردم به پیروی از این رسولان چنین گفت: «چرا من کسی را پرستش نکنم که مرا آفریده است و همه به سوی او بازگشت می کنید» (و مالی لا اعبد الذی فطرنی و الیه ترجعون).

در حقیقت در کلام خود دو دلیل برای لزوم پرستش پروردگار ذکر کرده است: نخست اینکه آفریننده ماست و تمام هستی ما و علم و دانش و قدرت ما همه از اوست، و دیگر اینکه جهان دیگری در پیش است که همه به آن می پیوندند و به سوی خدا و دادگاه عدلش باز می گردند.

قابل توجه اینکه در مورد خالقیت و بخشندگی موهب، مطلب را به خودش نسبت می د هد و در مورد معاد و بازگشت قیامت به آنها که در مورد اول شکل شکر نعمت دارد، و در مورد دوم تهدید مخالفان به عذاب الهی در قیامت.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: